وقتی که هنگام بازی توپی به سمت شما می آید، چشم شما باید با ماهیچه های دست و پا برای دیدن و گرفتن آن ارتباط برقرار می کند. از طرف دیگر، ماهیچه های شما باید با دستگاه گردش خون و تنفس شما ارتباط داشته باشد تا فعالیت آن زیادتر شود و غذا و اکسیژن بیشتری به سلول های ماهیچه ای برساند. در ضمن شما به روحیه ای قوی در هنگام بازی نیازی دارید. همه این اعمال و رفتارها به هماهنگی نیاز دارند.
هماهنگی : پاسخی در برابر شرایط محیط خارجی و محیط داخلی بدن است. وقتی محیط اطراف جاندار تغییر کند. نوع رفتار آن جاندار نیز عوض می شود.

دستگاه عصبی :

دستگاه عصبی که وظیفه کنترل، ارتباط، هماهنگی اندام های مختلف بدن را به عهده دارد، شامل شبکه ای از سلولها عصبی به نام نورون است که با یکدیگر ارتباط متقابل دارند. شبکه های نورون ها بطور پیوسته اطلاعاتی را درباره شرایط داخلی و شرایط محیطی جمع آوری و هماهنگ کرده، آن ها را تفسیر می کند. دستگاه عصبی بدن شما دو بخش اصلی دارد:

دستگاه عصبی مرکزی:
اجتماعی از نورن ها بصورت مغز و نخاع، که مراکز کنترل اعمال ارادی و غیرارادی بدن هستند. این دستگاه ، اطلاعات دریافت شده ازمحیط بیرون و درون بدن راتفسیر می کند و به آنها پاسخ می دهد.

دستگاه عصبی محیطی :
اعصابی که از مغز و نخاع منشعب شده است و ارتباط آن ها را با بخش های مختلف بدن برقرار می کند.

نورون ها :

مراکز عصبی و اعصابی که از آن ها منشعب شده اند، همه از سلول های عصبی یا نورن ها ساخته شده اند. نورن ها از نظر شکل، ساختمان و اندازه با یکدیگر متفاوت اند ولی همه آنها از جسم سلولی، دندریت و آکسون تشکیل شده اند.

جسم سلولی شامل هسته، سیتوپلاسم و غشای معمولی است. دندریت و آکسون دنباله های سیتوپلاسمی نورون اند که گاه بسیار طویل هستند. این دنباله های سیتوپلاسمی را تار (رشته های عصبی) می نامند که اجتماع آن ها در کنار یکدیگر اعصاب را تشکیل می دهد. کار نورون ها انتقال پیام عصبی به مراکز عصبی و از آنجا به همه ی نقاط بدن است. نورون ها این عمل را فقط در یک جهت انجام می دهند.
پیام عصبی در طول نورونها جریان می یابد و منتقل می شود. نورون ها با یکدیگر و نیز با اندامهای مختلف بدن در ارتباطند. این محل ارتباط را سیناپس می گویند. در سیناپس، نورون ها به یکدیگر و یا به اندام های بدن متصل نمی شوند بلکه فقط اکنون دندریت آن ها در کنار هم یا در کنار اندامها قرار دارد و پیام عصبی بین آنها از دندریت به سمت آکسون ها جریان می یابد، در جدول زیر گوناگونی نورون ها را از نظر عملی مشاهده می کنید :

انعکاس:

همه اعمال ما ارادی نیست،‌بلکه گاهی اوقات کارهایی را به صورت غیرارادی، بسیار سریع و بدون تفکر و اغلب به عنوان حفاظت از خود انجام می دهد که آنها را اعمال انعکاسی می گویند. انعکاس ها ممکن است ساده یا پیچیده باشند. مثلاً ممکن است در اثر برخورد دستتان با یک جسم داغ فقط دست خود را عقب بکشید. یا بدن خود را نیز دور کنید یا حتی یک قدم به عقب بردارید. در چنین حالت هایی به ترتیب، ماهیچه های بیشتری در انعکاس شرکت کرده اند.

دستگاه هورمونی :

دستگاه عصبی، با همه ی توانایی خود و یا انشعاباتی که به تمامی نقاط بدن می فرستد تنها دستگاه هماهنگ کننده ی بدن نیست. بسیاری از اعمال بدن به نوع دیگری از ارتباط و هماهنگی بین بخشهای مختلف بدن نیازدارند که ایجاد آن به عهده ی دستگاه هورمونی است.
هورمون ها ،‌ترکیبات شیمیایی خاصی در بدن هستند که از غده های خاصی در خون ترشح می شوند. این مواد در حقیقت رابط های شیمیایی هستند که بین فعالیت های اجزای تشکیل دهنده بدن هماهنگی بوجود می آورند.
هورمون ها به مقدار بسیار کم ترشح می شوند و بوسیله خون به اندام هدف خود می رسند و در آن جا سبب کاهش یا افزایش شدت یک نوع فعالیت و در واقع تنظیم آن فعالیت می شوند. اندام هدف شامل مجموعه ی خاصی از سلول های حساس به یک هورمون است.

برخی از غده ها یک هورمون و گروهی چند هورمون ترشح می کنند. مقدار ترشح هورمون همواره باید به اندازه مشخص باشد، افزایش یا کاهش این مقدار باعث ایجاد بیماری می گردد. میزان ترشح هورمونها به راههای حقیقی کنترل می شود. علاوه بر یان که هر غده مقدار هورمون تولید خود را بدقت زیر نظر دارد،‌معمولاً توسط غده هیپوفیز هم کنترل می شود. این غده نیز به نوبه ی خود تحت نظارت بخشی از مغز قرار دارد، به این ترتیب بعضی از کارها را در دستگاه عصبی و هورمونی با ارتباط و هماهنگی همه دیگر انجام میدهند.

در بدن هورمونهای زیادی ترشح می شوند که هر کدام کار مشخص دارند. بعضی نیز کارهای مختلفی را به عهده دارد و گاهی نیز برای انجام یک فرآیند تأثیر چند هورمون لازم است. تنظیم رشد و تنظیم قند خون از موادی هستند که تحت تأثیر عمل چند نوع هورمون قرار دارند.

در رشد بدن هورممون های هیپوفیز و تیروئید مؤثرند، تأثیر هورمون غده تیروئید بیشتری مربوط به دوران جنینی است . از غده هیپوفیز هورمون های مختلفی ترشح می شود که یکی از آنها هورمون های رشد است. این هورمون ها بر ناحیه ی انتهایی استخوانهای دراز اثر می کند که در نتیجه آن،‌تا حدود ۲۰ سالگی با تبدیل به غضروف به استخوان بر طول قد اضافه می شود . مقدار ترشح هورمون رشد، بسیار اهمیت دارد. بطوریکه کم یا زیاد شدن مقدار آن، ایجاد بیماری می کند.
در مقدار قند خون بطور عمده پنج نوع هورمون که از لوزالمعده ،‌هیپوفیز و فوق کلیه ترشح می شوند نقش دارند. فقط زکی از این هورمون ها، یعنی انسولین که از لوزالمعده ترشح می شود،‌باعث کاهش قند خون و ورود آن به سلولها می گردد. اما بقیه ی هورمون ها که یکی از آن ها از خود لوزالمعده ترشح می شود باعث افزایش قند خون می شود.

فکر کنید
سؤالات زیر درباره نورونهاست . به این سؤالات پاسخ دهید:
چه خصوصیت هایی در سلول های عصبی دیده می شود که شبیه آن ها در سلول های دیگر بدن وجود ندارد؟

سلول های عصبی برای انتقال پیامهای بدن (تحریک های عصبی) طرح ریزی شده اند و این پیام ها ماهیت الکتریکی دارند،‌همچنین این سلول ها واجد تارهای بسیاری به نام رشته های عصبی هستند که در سلول های دیگر بدن وجود ندارند.

فرق عمل دندریت ها و آکسون ها چیست؟

دندریت پیام های عصبی را دریافت می کند و آنها را به جسم سلولی انتقال میدهد اما آکسون پیامهای عصبی را از جسم سلولی می گیرد و منتقل می کند.

انتقال پیام های عصبی در طول نورن بصورت یک طرفه انجام می شود . فایده ی این وضع چیست؟

این وضع برای جلوگیری از اختلال در کار انتقال پیام های عصبی ضرورت دارد. فکر کنید .

جدول زیر درباره ی انعکاس هاست. آنرا تکمیل کنید.

تفسیر کنید
با مشاهده شکل ص ۱۲۳ آن چه را که رخ داده است را توضیح دهید.

۱) ابتدا جسم تیز،نورون حسی واقع در نقطه ی تماس را تحریک می کند.
۲) این نورون با پیام از طریق آکسون خود، با واسطه یا بدون واسطه نورون رابط، به نورون حرکتی که در مرکز عصبی (نخاع) واقع است می رساند.
۳) نورون حرکتی واقع در نخاع، از راه آکسون، خود پیام لازم را به سلول های ماهیچه ای می رساند.
۴) سلول های ماهیچه ای منقبض می شوند و پوست از محرک اولیه دور می شود

فایده ی سرعت و غیرارادی بودن عمل انعکاس چیست؟

زیرا عمل انعکاس،‌قبل از آن که مغز اطلاع حاصل کند که چه اتفاقی می افتد و وقت زیادی بگذرد، صورت می گیرد.

آیا جانوران همه انعکاس دارند؟

بله انعکاس های نخاعی را می توان در قورباغه ای که مغز آن تخریب شده است نیز نشان داد.

مقایسه کنید
این جدول را تکمیل کنید:

فکر کنید :
چرا اثر هورمون ها پایدارتر از اثر پیام های عصبی است؟ فایده ی این پایداری چیست؟

تأثیر هورمون ها با دوام تر از تأثیر کار اعصاب است. اثرات آن ها بسیار کندتر و از نظر خصوصیات عمومی تر است. بیشتر تغییراتی که تحت کنترل آنهاست، ماهیتی بلند مدت دارد.